فرازهائی از کلام استاد الهی قمشه ای

در نوشتار حاضر فرازهائی از کلام دکتر حسین الهی قمشه ای تقدیم می گردد:

1. قرآن حکیم را به هزار چشم نگریسته اند و همچنان به هزار چشم دیگر می نگرند ، هر نگاهی چیزی می جوید و همان می بیند. هر کس از این خوان کرامت، به طعامی میل می کند و روزی خاص خود می یابد.   

(کیمیا 1-ص 91)

2. وصال حضرت حق و وصول به جمال مطلق آمال عارفان و کمال معرفت ایشان است.          

(کیمیا 2-ص 71)

3. انسان نه تنها عاشق است که معشوق است و صد چندان که او را شوق وصال جانان است ، جانان مشتاق اوست.

(کیمیا 2-ص 73) 

 

4. خبر وصال که تنها تسلای خاطر ما در غربتگاه هجران است همان لطیفه ای است که سّر لذت هنرها و سرچشمه نزاهت و خرمی است و هنرمند کسی است که این خبر دلاویز و این م‍‍‍ژده جان بخش را به چشم و گوش و دل و جان آدمیان می رساند.

  (کیمیا 2-ص 75)

5. رسالت انبیای الهی که اولین منادیان عشق و چاووشان کعبه وصالند ابلاغ همین دعوت است که شما را از مرگ به حیات ، از غم به شادی ، از خوف به امن ، از کثرت به وحدت ، از تنازع به صلح و محبت ، از ظلمت به نور و از هجران به وصال فرا می خوانند.

 (کیمیا 2-ص 76)

6. "طرح وجود" همان گوهر الهی ذات ماست که فرشتگان بر آن سجده کردند و وفادار ماندن به طرح اصلی حفظ و حراست آن اوصاف کمالیه است که خداوند در نهاد ما نهاده است و حقیقت معنی "تقوی" همان انسان بانی و نگهبانی از فضائل انسانی است.

 (کیمیا 4-ص 10)

7. گم کردن خویشتن رسیدن به همان مستی و بی خبری نزد عارفان است و هوشیاری حجابی است بر حقیقت ذات ما.

(کیمیا 4-ص 21)

8. رفتن مهربانی یا عشق به خانه زیبایی برای آن است که عشق بنا بر مشهور نابیناست و زیبایی مسیحا دم است. پس چون عشق به خانه زیبایی می رود چشمش به جمال او روشن می شود و به پاس این موهبت در منزل زیبایی رحل اقامت می افکند بدین معنی که عشق در خدمت زیبایی است و از او نشات می گیرد.

 (کیمیا 4-ص 45)

9. در ادب پارسی مکرر به این نکته اشاره شده است که معشوق در آسمان است و آنچه در زمین دیده می شود سایه مرغی است که در آسمان پران است و هر که به دنبال سایه می رود عمر ضایع می گذارد.

 (کیمیا 4-ص 58)

10. زیبایی خواه موسیقی یا شعر یا نقاشی یا طبیعت یا چهره آدمی باشد آینه فطرت آدمی است و سر لذات آدمی از زیبایی همین است که تناسبات و هامونی های درون خود را در عالم خارج ادراک می کند و این مطابقت درون و بیرون مایه لذت است.

 (کیمیا 5-ص 43)

11. سخن از این راست تر در جهان نیست که شعر خوب یاد خداست و آنچه از پشت پرده شعر دلبری می کند نقشی از جمال همان شاهد است که جمله عالمیان دانسته و نادانسته دل در گرو او دارند.

 (کیمیا 5-ص 65)

12. آفرینش را می توان به دو گونه در نگاه آورد یکی همچون آینه که چهره آفریدگار در آن هویدا است و یکی همچون

ابر که چهره خورشید را پنهان می کند اگرچه از فروغ او همه بهره می گیرند .

(کیمیا 5-ص 94)

13. سرّ محبوبیت سعدی و مولانا و همه شاعران و هنرمندانی که به جاذبه حسن و کرشمه دلبری ملک دلها را تصرف کرده اند این است که از نفس و نغمه ایشان بوی خوش آشنائی به مشام می رسد.

(مقالات-ص 3)

14. عشق عامه مردم تنها به صورتی و جلوه ای است و از این رو همه بت پرستند زیرا در صورت آن بت توقف کرده و آن را پلی برای وصول به بت آفرین نکرده اند یا بت آفرین را در او ندیده اند ، اما عارفان ، حق را در همه صورتها می بینند و در همه صورتها عبادت می کنند.

(مقالات-ص 9)

15. خرابات آنجاست که عاشق طاق و رواق خود پرستی را خراب می کند و خانه اش در نور خدا غرق می شود.

(مقالات-ص 13)

16. خودبینی نزد عارفان حجاب اکبر است و دیگر حجابها پرده از او وام گرفته اند.

(مقالات-ص 14)

17. فقیر یعنی آنکه خود را در برابر حق ، مالک هیچ چیز نمی داند.

(مقالات-ص 15)

18. در زندگی هر شاعر آسمانی و هنرمند اصیل شبی هست که او را به ملکوت آسمان بار می دهند تا در آنجا به مقدار چشمی که از دیده بینای عشق وام گرفته است با سرچشمه خیر و جمال و حقیقت که وجود لایزال حضرت حق است دیدار کند و آیات کبرای الهی را که اوصاف جمال و جلال اوست بی حجاب بنگرد این شب فرخنده را عاشقان شب وصال خوانده اند که همان شب معراج و لیله القدر است.

(مقالات-ص 55)

19. همه بزرگان جهان که برای بشریت هدیه ای از دانایی و زیبایی آورده اند ، گوشه ای از همان سلام و تحیت را که در شب معراج عشق شنیده اند باز گفته اند.

(مقالات-ص 56)

20. شب معراج از زمان و مکان بیرون است و هر که به نور باده توحید از ظلمت نفس کافر کیش خلاص یابد فرشتگان مقرب بر وی فرود آیند و او را بر براق برق سیر عشق نشاننند و در یک نفس از صدف کون و مکان بیرون برند و آن گوهر یکتا و شاهد زیبای عالم را که جمله کائنات در طلبش سرگردانند با وی نشان دهند و او را شرابی نوشانند که جامش روی یار و پیاله اش چشم مست باده خوار است و بدین دیدار چنان مست و حیران شود که تا صیح قیامت به هوش نیاید.

(مقالات-ص 57)

21. دیدار شب قدر به یک تعبیر شهود حضرت حق است و آن هنگامی دست می دهد که عارف دیده را از کدورت نفس شستشو کند.

(مقالات-ص 58)

22. شب قدر به حقیقت دیدار آدمی با گوهر اصیل ذات خویش است که همان نفخه الهی است و با شناخت او به شناخت حق توان رسید.

(مقالات-ص 60)

23. فکر چنانکه اصحاب منطق گفته اند از مقوله حرکت است الا آنکه منطقیان گویند فکر حرکتی است از مبادی و مقدمات معلوم به سوی مراد و مقصود که آن بر جوینده مجهول است و نزد عارفان حرکتی است از باطل به سوی حق ، از جزء به سوی کل ، از کثرت به وحدت ، از نمود به بود ، از عالم رفت و آمد به عالم ثبات و از حدوث به قدم.

(مقالات-ص 74)

24. عرفان به یک نظر حرکتی است از جزء که موجوداتند به سوی کل که حقیقت هستی و ذات احدیت است و به تعبیر دیگر عارف از عشق به جزء آغاز می کند و به تدریج به عشق کل می رسد بی آنکه عشق جزء را از دست بدهد زیرا کل را در جزء می بیند.

(مقالات-ص 75)

25. اندیشه کردن در ذات حق باطل است نه بدان خاطر که فکر ما کوتاه است و موضوع فکرت بلند بلکه چون خداوند فرمود : ما از رگ گردن به او نزدیکتریم. هر چه در او اندیشه کنند از او دورتر می شوند زیرا اندیشه کردن یافتن واسطه ای است که اندیش گر را به مراد نزدیکتر کند و اینجا چون نهایت نزدیکی حاصل است هر واسطه و دلیلی که ذهن بیاورد خود مایه دوری از محبوب و حجاب روی او می شود.

(مقالات-ص 75)

26. مستی نزد عارفان همان آگاهی حباب از ذات آب و محو کردن شان حبابی خویش در کلیت دریاست.

(مقالات-ص 77)

27. کمر بستن سرو از آن جهت است که روزها سایه خود را بر گل و ریحان می اندازد تا از آفتاب تند در امان باشند و شبها با گذار نسیم از شاخ و برگهایش برای گلها قصه می گوید تا به خواب روند و شاید آزادگی سرو در همین خدمت است .

(مقالات-ص 78)

28. انسان در معراج به سوی واحد باید از معدن و نبات و حیوان و دیو و شیطان و فرشتگان و کروبیان بگذرد و اگر در منزلی بایستد ، آفرینش را از دریچه همان منزل بیند و از همان سخن گوید که با نگاه واقفان در منازل دیگر متفاوت است.

(مقالات-ص 80)

29. وصال سالک غیبت او از خویشتن است که در زبان شعر از آن به مستی تعبیر کرده اند و این مستی یا غیبت را شرط وصال بلکه عین وصل دانسته اند .

(مقالات-ص 81)

30. راز محبوبیت حافظ که از عارف تا عامی و از مست تا محتسب و از شرق تا غرب را در سلسله چلیپای سخن خویش اسیر کرده این است که از رنگ تعلقات رهایی یافته و چون آینه صاف و بی رنگ آمده و هر کس نقش خویش در آن بیند و شرح احوال خود را به تفال از او باز جوید.

(مقالات-ص 104)

31. اگر خوبان پارسی گو بخواهند از مجموعه سخن پارسی تنها و تنها یک دفتر را برگزینند ، دیوان حافظ گوی سبقت از همه خواهد برد از آنکه شرح مجموعه گل در آنجاست و آن لطایف که از لعل سخنگوی عشق در این دیوان گرد آمده است در هیچ سفینه ای یافت نمی شود.

(مقالات-ص 106)

32. سّر غلبه عشق بر تمامی نیرنگهای نفس اینست که جدال عشق با مکر و دستان نفس نیست که آدمی هر چاره ای بیندیشد باز مکر تازه ای پیش آورد بلکه همّت عشق نفی نفس و قربان کردن هستی او در محراب نیستی است که گفته اند عشق آن است که تو در میانه نباشی.

(مقالات-ص 116)

33. در پیش معشوق مردن به حقیقت خاموش کردن شمه انیّت در پیش آفتاب احدیّت است.

(مقالات-ص 117)

34.  نیاز آینه ناز است ، چنانکه گدا آینه جود و مایه ظهور احسان است و چون وجود آینه از هر نقش پاک شود و تمام حال قبول و پذیرش تصویر گردد و از محدودیّت همه نقشها بیرون آمده و به کمال هر نقشی آراسته می شود و از جزء به کل می رسد. نیاز همان عدمی است که آینه وجود است .

(مقالات-ص 128)

35. عاشق باید ناز را رها کند و نیاز پیش آورد تا به تجلّی عکس نازنین عالم در آینه نیاز او خود نازنین شود که ناز کردن بی حسن و ملاحت نشان خامی و خودبینی است.

(مقالات-ص 128)

36. ناز معشوق که تجلّی مقام استغنای اوست بنیاد عاشق یعنی نفس او را بر می کند و قماش هستی او را می سوزاند و کوس افلاسش را به هر کوی و برزن می زند و او را مستحقّ زکات حسن می کند که خاص فقیر و مسکین است.

(مقالات-ص 129)

37. سرّ استقامت عاشق بر ناز دریافت همان حقیقت ناز است که ظاهر آن عتابست و باطن آن دعوت ،در ظاهر "لن ترانی" است و در باطن "من رانی".

(مقالات-ص 129)

38. رقص طبیعی آدمی بحقیقت هنگامی است که از جوهر خوف و حزن که از نفس سر چشمه می گیرد خلاص شود و �gt;

39. عقل و جنون به ترتیب رمزی از نفس و عشقند از آنکه عاقبت اندیش مصلحت جو در مراتب نازله معرفت خدمتگزار نفس و پیوسته هوشیار منافع و مطامع صاحب خویش است ، امّا اگر برقی از خیمه لیلای عشق بدرخشد و آینه عقل را روشن کند آنگاه عقل دیوانه می شود و زنجیر می جوید .

(مقالات-ص 131)

40. دیوانگان همان عاقلانند که به بوی سنبل زل٨ه چشمه شادی که در صحرای بی خودی جاریست برسد ، این رقص بی اختیار صورت می گیرد و بازتاب طبیعی هیجانات روح در عالم جسم است، چنانکه حرکت خرقه و دامن به حرکت جسم وابسته است.

(مقالات-ص 130)

(مقالات-ص 131)

41. هر کجا خبر داشتن مورد طعن و طرد است با خبری از خویش و گرفتاری نفس مقصود است و هر کجا بی خبری مورد ستایش است مقصود بی خبری از خویش و اشتغال به خبر معشوق و فراموشی یاد خود در یاد او است.

(مقالات-ص 133)

42. نفس و عشق کثرت و وحدت یا پریشانی و جمعیت است از آنکه نفس چون دل در گرو خویش دارد هم از درون پریشان و پراکنده است و هم با عالم بیرون پیوسته در جنگ و جدال است. 

(مقالات-ص 133)

43. تفرقه درونی نفس از آنست که هر دم مطلوب خود را در چیز دیگر می بیند و به هزار چیز دل می بندد و چون مطلوب او همه از عالم کون و فساد و در معرض فنا و زوالست در اضطراب دایم است و به هیچ روی او را جمعیت خاطر دست نمی دهد.

(مقالات-ص 133)

44. خاصیت عشق آنست که همه غمها و اضطراب متکثر عالم را در غم یگانه خویش غرق می کند و آن غم چون نقاب بر می دارد خود عین شادی و طربست و نقاب او تنها شحنه دور باش برای غمهای وهمی و خیالیست.

(مقالات-ص 133)

45. اسباب دل خرّم خود مایه تفرقه است زیرا آن اسباب بحقیقت سراب دل خرّم است و چون بدست می آید خود هیچ نیست.

(مقالات-ص 133)

46. اگر گاهی از عشق نیز به پریشانی تعبیر شده است مقصود همان حال شیفتگی و حیرانی است که عین جمعیّت است و این پریشانی موهبتی است که تنها به مجموعان عالم می بخشند.

 (مقالات-ص 134)

47. اغراض نفسانی بزرگترین حجاب حقیقت است .

(مقالات-ص 145)

48. اشتغال به کار هنر ذکر و ثنای حضرت حق است و زهی ذکر که از زبان بگذرد و به دست آید و گوشه ای از جمال مذکور را بر پرده ای نقش کند یا در پرده ای بنوازد و چشمها و گوشها را از فراموشی به ذکر آورد.

(مقالات-ص 153)

49. هوشمندان عالم دریافته اند که ذکر حقیقی اشتغال به اوصاف و اسماء مذکور است .

(مقالات-ص 154)

50. ذکر رحمان و رحیم بر عام و خاص رحمت کردن است و با خلق به شفقت و مهربانی زیستن .

(مقالات-ص 154)

51. ذکر یا علیم این است که به کار دانایی پردازند و بکوشند تا پرده نادانی را بدرند و چراغی از دانش بر افروزند و پیش پای مردمان نهند .

 (مقالات-ص 154)

52. ذکر یا جمیل این است که دل و جان در کار زیبایی گرو کنند و نخست نقش جمال را بر پرده شش جهت عالم که فرمود : هر کجا رو کنید آنجا چهره خداست ، بنگرند و آنگاه به قدر مرتبه ادراک خویش قصه آن جمال را با آفرینش نقش یا نفحه ای بر مردم فرو خوانند و ایشان را شوریده و شیدا کنند .

 (مقالات-ص 154)

53. در رحم برکتی دو گانه است که هم آورنده رحمت را سعادت می بخشد و هم گیرنده را به خیر و برکت می رساند.

(مقالات-ص 154)

54. دُرّ مکنون در صدف اسلام ، تسلیم شدن به فرمان پروردگار و ورود به دار السّلام عشق و بهشت امن و آسایش است.

(مقالات-ص 159)

55. فطرت یا عقل رسول خداست در باطن ذات هر انسان که رسالتش در عالم طبع تمیز مفید از مضر و در عالم تمیز درست از غلط و در عالم اخلاق تمیز خیر از شر و در عالم هنر تمیز زشت از زیباست .

(مقالات-ص 166)

56. عشق به زیبایی و لذت هنری همانند عشق به خیر و حقیقت از نفس ناطقه انسان که همانند نفس الهی و نفخه ربّانی است سرچشمه می گیرد و هنر تلاشی است از سوی انسان برای باز یافتن حق در اسم جمیل و عبادتی است برای قرب به آستان معلای سیمرغی که در هر پرش هزاران نقش عجب و در هر صفیرش صد هزاران نغمه داودی است .

 (مقالات-ص 166)

57. قداست هنر از آنجاست که با عالم قدس پیوسته و با قدوس مطلق نشسته است.

(مقالات-ص 166)

58. هنر تجلی خلافت الهی در انسان است که خلیفه خداست و در اوج کمال منصف به صفات اوست و همانگونه که بنا بر حدیث کنز مخفی عشق سبب پیدایش عالم گردید ، در خلیفه او نیز عشق به ظهور گنج پنهان سبب پیدایش انواع هنرها و معارف گردیده است .

(مقالات-ص 166)

59. شعر مانند دیگر هنرها آبی است که از طور شهود سرچشمه می گیرد و به اطوار خوش آهنگ در دشتهای حرف و صوت جاری می شود .

(مقالات-ص 171)

60. جان هنر حضور معنی الهیت در عالم صورت است و آن معنی جمیل است که هم صورت هنر را جمال می بخشد و هم خبر از سریان جمال در جمله جهان می دهد.

(مقالات-ص 173)

61. در هنر برکتی دو گانه است : یکی زیبا کردن جهان با آفرینش عین زیبایی ، و دیگر بخشیدن چشم زیبابین به مخاطبان هنر تا آنچه را پریشان و ناموزن می نماید خوش و موزون بینند.

(مقالات-ص 173)

62. هنر کارگاه تبدیل زشتی به زیبایی است .

(مقالات-ص 173)

63. شاعر کسی است که به قدر جام وجود و بر حسب مرتبه کمال خویش و به اندازه خبری که از آن شهود فرخنده یافته است ، ضمن بیان احساسات و احوال درون ، مردمان را به عشق و پیوند و دوستی و همدردی و راستی و درستی که همه از جنس وحدتند فرا می خواند .

(مقالات-ص 174)

64. تناسب در معنای وسیع از عناصر اصلی هنر و عوامل وحدت آفرین میان اجزای متکثر است. وحدت جان هنر است و به اصطلاح ارسطو صورت کمالیه ای است که هیولای هنر یعنی مواد اولیه آن را زنده می کند و در مقابل بی تناسبی و نا هم آهنگی مایه غلبه کثرت بر وحدت می شود و بیننده یا شنونده را پریشان و مضطرب می کند .

(مقالات-ص 193)

65. از دیدگاه فلسفی نظم و تناسب و تجانس و هم آهنگی و تقارن و امثال این معانی هر یک به نوعی خبر از وحدت می دهند و در تحلیل نهایی به نوعی وحدت باز می گردند.

(مقالات-ص 194)

66. در هنر ، کشف و ایجاد وحدت جان هنر است.

(مقالات-ص 195)

67. درک یک اثر هنری یعنی درک وحدت پنهان در کثرت.

(مقالات-ص 195)

68. کشف وحدت در کثرت که شهود زیبایی است ، و خلق وحدت در کثرت ، که آفرینش زیبایی است در عالم علم و اخلاق نیز اصل ماجراست.

(مقالات-ص 196)

69. در عالم اخلاق و عرفان جان کلام تبدیل کثرت به وحدت است که گاهی از آن تعبیر به جزء و کل می کنند ، که کثرت جزءها و نمودهای جزئی است و وحدت وجود کل و کل وجود است و عارفان به اتفاق مهمترین سفر سالک را همان سیر از جزء به کل دانند ، که از مظاهر این وصول به کل عشق به کل و یکسان دیدن تمامی کائنات در برابر حق است .

(مقالات-ص 196)

70. بهترین معرف هر گوینده سخن اوست که اگر چون مشک مشام جان را معطر کند ، نیاز به گفتن عطار ندارد.

(مقالات-ص 221)

71. اگر نقاشان چیره دست مجموعه تمثیلات خیال انگیز مولانا را از دیدار این ترک غارتگر ] شمس تبریزی [  به عالم صورت درآورند ، نگارخانه ای پدید آید که رشک نگارستان چین و نزهتگاه دیده جان باشد.

(مقالات-ص 225)

72.  آفتاب معرفت نوری است که از نار عشق می روید از این روست که تا آدمی عاشق نشود به معرفت حقیقی دست نمی یابد ، آدمیان را نمی شناسد ، جهان را بدرستی نمی بیند و اسرار آن را در نمی یابد، زیرا غیر عاشق خود بین است و خود بین چگونه غیر را تواند دید مگر آنکه نقش سوداهای خویش را در غیر بیند.

(مقالات-ص 306)

73. موسیقی خوب آن است که شنونده را از فرود به فراز آورد نه آنکه او را در فرود بی خبر کند که در این صورت نامش لهو به معنی فراموشی و بی خبری است.

(مقالات-ص 382)

74. جمله شرابها را دو گونه توان دانست : یکی آنها که آدمی را بی خبر کنند از حق و حجاب شوند بر حقیقت و یکی آنها که بی خبر کنند از خویش و کشف حجاب کنند از حق .

(مقالات-ص 412)

75. راهی را که هنرمند برای رهایی از تنگنای صورتها اختیار می کند این است که دایره صورت را به اهتزاز در می آورد و چنان تموجی در آن بر می انگیزد که تا کرانه های دور دست معانی پیش می رود و در بازگشت همچون ارغنون نغمه جان هنرمند را برای صاحبان گوش به ارمغان می آورد.

(مقالات-ص 430)

76. اگر کسانی در سودای جهانی کردن ارزشها و برقراری صلح و دوستی در میان اقوام بشر باشند خوش ترین راه بازگشت به هنر و ادبیات و اخلاق است.

(قلمرو زرین-ص 21)

77. جوهر ادبیات اعلامیه حقوق بشر و اعلامیه استقلال و آزادی و برابری انسانها از زن و مرد در پیشگاه حقیقت است.

(قلمرو زرین-ص 21)

78. وقتی آدمی در برابر دیو قد علم می کند نه تنها دیوها که فرشتگان نیز او را به حساب می آورند و همه استعدادهای خفته آدمی در این مبارزه بیدار می شود و آغاز به رشد و شکفتن می کند.

(قلمرو زرین-ص 37)

79. جوهر ذات آدمی همان خواست است. نفس ناطقه یعنی خواستن و عشق داشتن و چون سرمایه ما تنها خواستن است ، هر چه خواست عظیم تر ، آدمی بزرگ تر و شریف تر .

 (قلمرو زرین-ص 47)

80. خواستن نشان ظرفیت و قابلیت آدمی است و هر آرزویی نشان قابلیت و توانایی خاصی در ماست.

(قلمرو زرین-ص 47)

81. فلسفه چیدن بال فرشتگان است. یعنی فلسفه با توجیه عقلانی هر پدیده جاذبه روحانی و حیات باطنی آن را از میان می برد و عالم را خشک و بی طراوت و فاقد عقل و شعور و احساس می کند.

 (قلمرو زرین-ص 52)

82. عشق گناهی است که آدمی را از همه گناهان پاک می کند. عاشق یعنی آن که دل در گرو خوبی و زیبایی و حقیقت بسته در معبد عالم نیت کرده است که در خدمت این سه فرشته باشد.

(قلمرو زرین-ص 227)

83. عشق مادر به فرزند خویش مَثَلِ اعلای عشق آسمانی در زمین است. عشقی است که در برابر همه عالم می ایستد و به هیچ خطا و گناه از معشوق که همان فرزند است باز نمی گردد.

 (قلمرو زرین-ص 259)

84. زیبایی ، خواه موسیقی باشد یا شعر یا نقاشی یا طبیعت یا چهره انسان ، آئینه فطرت آدمی است و سّر لذت آدمی از زیبایی همین است که تناسبات و هارمونیهای درون خود را در عالم خارج ادراک می کندو این مطابقت درون و بیرون مایه لذت است .

(قلمرو زرین-ص 266)

85. ذات اقدس الهی ازلی و ابدی و زوال ناپذیر است و چون همه عالم از ذات او نشات می گرفته ، هر چند تمامی آفرینش و جمله جهان ها و آدمیان به ظاهر دستخوش فنا شوند ، باز همگی خود را در آن ذات می یابند. پس جای هیچ تشویش و هراس از زیر و بم عالم و تغییر و تبدیل پیوسته آن نیست ، زیرا وجود ، عدم نخواهد شد و هر چه هست بوده و خواهد بود .

 (قلمرو زرین-ص 300)

86. کسانی که نقطه کمال را در عالم هنر نشان داده اند بیشترین خدمت را به بشریت کرده اند زیرا معنی مطلق که ذات خداوندی است از همان یک چیز کامل در خاطر زنده می شود. چه سعادتی است آنان را که موفق به ساختن یک اثر کامل شده اند.

(قلمرو زرین-ص 309)

87. کلمه عدم گاه در مقابل وجود است که در این صورت نیستی محض و نفی هستی است و جایی در جهان هستی ندارد. اما در ادبیات عرفانی اغلب مقصود از عدم نفی همه حدود و رسوم و تعینات و ماهیات است و چون هر ماهیتی حدی و محدودیتی بر وجود می نهد ، اگر همه حدود را برگیرند آنچه به جای می ماند حقیقتی ساری در همه کائنات است.

(قلمرو زرین-ص 325)

88. ترس از مرگ و ترس از غرق شدن در بحر رحمت الهی ، ترسی موهوم است. زیرا هر آنچه اینجا از دست بدهند در آن بحر خواهند یافت. آن بحر به تعبیری گستره وجود انسان است که با شکستن کشتی تن آدمی آن را تجربه می کند .

(قلمرو زرین-ص 345)

89. اگر ما با دل شاد و چهره گشاده و گلگون نتوانیم به مرادها و مقصودها دست یابیم ، با افسردگی و نومیدی بی گمان به جایی نخواهیم رسید. پس خوشتر آنکه در هر حال ، اگر مراد و محبوب را با تمام دل طلب کردیم و به مطلوب نرسیدیم همچنان دل خوش داریم و چهره خندان کنیم.

(قلمرو زرین-ص 379)

90. عشق آن است که آدمی خودش نباشد ، خود را فراموش کند و به دیگری بیندیشد و این رهایی از خویشتن کمترین افسون عشق است.

(قلمرو زرین-ص 384)

91. عشق مجازی در عالم خاک می تواند با کیمیای معرفت تبدیل به عشق حقیقی شود و همان عشق خاکی عشق آسمانی و الهی گردد. عشق حقیقی در همه مراتب از خاکی تا افلاکی نشانها و اطوار یکسانی دارد و هر که بحقیقت عاشق شود ، از عارف و عامی ، عشق او کم و بیش همان احوال و آثار عشق دیگران را خواهد داشت.

(قلمرو زرین-ص 385)

92. دل انسانها که همان گوهر ذات و فطرت الهی آنهاست ، عجیبترین پدیده خلقت است و عجایب هفتگانه جهان هلالی از بدر جمال اوست. اوست که نه رنگ و صورت دارد نه عرض و ارتفاع نه موسیقی است نه نقاشی نه شعر نه حکمت اما همه اینها از او پدیدار می شوند.

(قلمرو زرین-ص 402)

93. برای لذت بردن نیازی به دانستن علت ها و سبب ها و رازهای پشت پرده نیست. باغ گل را باید دید و لذت برد و صدای خوش و لبخند شیرین را باید درک کرد و غرق شادی شد. هیچ کس نمی تواند راز افسون یک لبخند یا نگاه محبت آمیز را بیان کند. اما همه کس می تواند از آن سرمست شود .

(قلمرو زرین-ص 536)

94. دیوانگان عشق عاقلان را عاقلان دنیا پرست مجنون خوانند و گمراه نامند و این جنون فوق العقل است نه جنون دون العقل. در جنونی که مادون عقل است چراغ عقل خاموش می شود و در جنونی که مافق عقل است چراغ عقل در شعاع خورشید عشق محو می شود بدون آنکه خاموش شود .

(قلمرو زرین-ص 560)

95. شوق به زندگی جاوید که در دل همه آدمیان به ودیعه نهاده شده ، هم تسلی بخش خاطر ما در سختیها و محرومیتهاست و هم همه ارزشهای اخلاقی و هنری ما در پرتو آن توجیه می شود .

(قلمرو زرین-ص 596)

96. انبیا و اولیا و قدسیان عالم که اینهمه سخنان شکر بار از ایشان در بازار عالم پخش شده است همه در اثر پیوند با لبهای شکرین آن شاهد یکتا به مقام شکر فروشی رسیده اند .

 (در صحبت مولانا-ص 10)

97. در مستی ، رفع حجاب خود پرستی است که شاهد زیبایی به هنرمند رخ می نماید و بازتاب آن مشاهده ، به صورت هنر ظاهر می گردد.

 (در صحبت مولانا-ص 11)

98. در نظر مولانا، زن ، در لطافت و تعالی چنان به خداوند نزدیک است که گوئیا مخلوق نیست بلکه خالق است.

 (در صحبت مولانا-ص16)

99. مقصود از عدم در مقام عشق نفی محدودیتها و دیوارها است ، چون عشق به هیچ دیواری محدود نمی شود و تا بی نهایت پیش می رود ، پس هر چه وجود متعین و محدود است از آن نفی می شود و عاشق نیز برای رسیدن به عشق حقیقی باید از وجود محدود خود عدم شود و این عدم است که موجب افزایش وجود است.

(در صحبت مولانا-ص 18)

100. عشق تمام صبر است اما در راه رسیدن به معشوق و تمام بی صبری است در فراق معشوق و ناشکیبایی بر نادیدنِ او.

  (در صحبت مولانا-ص 22)

101- سخن را از نی باید شنید ، از آن کس که نیست ، آن کس که هست از هواهای خود می گوید و حدیث نفس می کند.

( در صحبت مولانا – ص 1)

102- نی مقام انسان کامل یا کمال مرتبه انسانی است که در آن مرتبه ، شخص هر چه گوید همان است که معشوق در او دمیده و هر چه کند همان است که فرمانش از معشوق رسیده.

( در صحبت مولانا – ص 10)

103- تا کسی از خودبینی و خود رائی و نفس پرستی رها نشده باشد بوی خوش عشق به مشام جان او نرسیده باشد.

( در صحبت مولانا – ص 10)

104- متاع اصلی دکان مولانا عشق است.

( در صحبت مولانا – ص 17)

105- همان شاخ نبات و شمع شب افروز و غزال رعنا و سرو بلند بالای حافظ است که جمله عاشقان به داغ او مرده اند و جمله عاشقان به داغ او زنده اند.

( دیوان حافظ – ص 4)

106- حافظ به تمام کائنات عشق ورزیده و تجلیات جمال را در عالم خاک عزیز داشته و از خط یار آموخته است که گرد خوبان بگردد.

( دیوان حافظ – ص 29)

107- عارف ،‌بهار طبیعت را رسولی از بهار جاودان می بیند و دلالت بهار را بر آن وجه باقی می ستاند.

( دیوان حافظ – ص 31)

108- شمع را هزاران تن می بینند ، هر یک از وجهی و زاویه ای اما همه چون حافظ پروانه بی پروا نیستند که با معشوق در آمیزند و در او فانی شوند.

( دیوان حافظ – ص 32)

109- این شراب است که طالبان یار ، روزه فراق را با آن می گشایند.

( دیوان حافظ – ص 37)

110- رفتن به خرابات ترک خودبینی است و خودبینی نزد عارفان جهاد اکبر است.

( دیوان حافظ – ص 37)

111- فقیر یعنی آنکه خود را در برابر حق مالک هیچ چیز نمی داند.

( دیوان حافظ – ص 47)

112- توبه در زبان حافظ و دیگر عارفان پارسی گو پشت کردن به معشوق و بازگشت به دنیاست.

( دیوان حافظ – ص 53)

113- عشق ترک اختیار عاشق است در برابر معشوق.

( دیوان حافظ – ص 55)

114- رندی حافظ نیز کمال هوشمندی اوست در عشق که ترک کام خویش گفته تا کام دوست بر آید.

( دیوان حافظ – ص 58)

115- رندان عالم سوز که دو عالم را در بحر عشق شبنمی دانسته اند به نیم جرعه قانع نشده و خود را غرقه بحر عشق و شط شراب می خواهند.

( دیوان حافظ – ص 59)

116- دریا دلان رند سر افراز همان دوستان خدا و هادیان طریق عشقند که برای نجات از غصه عالم باید دست به دامن آنان زد.

( دیوان حافظ – ص 60)

117- سخن حافظ از عالم امن و سلام می آید و مصداق روشنی از همان پیک نامور است که از دیار دوست رسیده و مردمان را حرز جان و خط امان آورده.

( دیوان حافظ – ص 65)

118- عشق نزد مولانا نقطه وحدت است . دریایی است که میعادگاه همه نهرها و رودهاست.

(گزیده فیه ما فیه  – ص 46)

119- مثنوی محصول دوران پختگی و کمال ذوق و اندیشه مولاناست و گرانبهاترین میراث عرفانی و اخلاقی در ادبیات جهان است.

(گزیده فیه ما فیه  – ص 35)

120- زیارت کردن به حقیقت به حضور زنده کسی رسیدن است و اطلاق آن به زیارت قبور مردگان مجاز است و در روایات خاصه آمده است که مزار قدیس در دل کسی است که آن قدیس را دوست دارد.

(آن خردمند دیگر – ص 11)