طواری دادرسی و طرق رفع آن

اگر تاکنون برای حل و قصل دعاوی و یا پیگیری پروندۀ خود، به یکی از مراجع قضائی مراجعه نموده باشید، کم و بیش با ازدحام مراجعین به مراجع قضائی مواجه شده اید. این امر در شهرهای بزرگتری همچون تهران بیشتر از سایر شهرها مشهود و ملموس است. به نحوی که در بسیاری از موارد از زمان ثبت دادخواست در مراجع قضائی تا نخستین جلسۀ رسیدگی به آن، در مراجع قضائی شهری همچون تهران زمانی چند ماهه را سپری می نماید. به این امر، یعنی طولانی شدن روند رسیدگی به دادرسی، در اصطلاح حقوقی "طواری دادرسی" گفته می شود.                                                                                                   

احتمالا اصطلاح طواری دادرسی را تا کنون بسیار شنیده اید. طواری دادرسی هم اکنون از مهم ترین مشکلات پیش روی دستگاه قضائی است. از مهم ترین خواسته های هر نظام دادرسی در سراسر دنیا و علی الخصوص ایران کاهش حجم این روند  و انجام امر دادرسی در کوتاهترین زمان ممکن است. اما برای نیل به این هدف چه باید کرد؟                                                                                                 

بخشی از ازدحام در مراجع قضائی همواره به منظور تشکیل پرونده صورت می گیرد. این بخش را می توان با اطلاع رسانی مطلوب از طریق نصب و توزیع برگه های راهنما حاوی مدارک لازم جهت ثبت دادخواست با موضوعات متفاوت، انتشار اطلاعات مزبور از طریق رسانه های گروهی و سایت های مرتبط با قوّۀ قضائیّه و... تا حدود زیادی مرتفع نمود. کما این که این امر کم و بیش تا حدودی اتفاق افتاده است.                     

اما قسمت اعظم شلوغی دادگاهها و مراجع قضائی در طول رسیدگی رخ می دهد. این امر را می توان به چند طریق مرتفع نمود:                                                                                      

نخستین و عامترین راه حل، ایجاد مراجع شبه قضائی است. یعنی مراجعی که پیش از طرح دعوا در دادگاه، به دعوا رسیدگی نموده و در صورت عدم توفیق در حل و فصل دعوا و رفع خصومت، دعوا به دادگاه صالح ارجاع داده شود. با افزایش روزافزون ازدحام در مراجع قضائی این امر در ایران نیز لحاظ گردیده و مادّۀ 185 قانون سوّم برنامۀ توسعۀ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور به این امر پرداخته و مجوز ایجاد شوراهای حل اختلاف را صادر نموده است.

شوراهای حل اختلاف چند سالی است با این مجوّز قانونی ایجاد شده و با ارجاع بسیاری از دعاوی بار سنگینی را از دوش دادگاهها و مراجع قضائی  برداشته شده است. البته آنچه مسلم است همه دعاوی قابلیت طرح در این شوراها را ندارند.

دومین عامل در کاهش ازدحام مراجع قضائی، تاسیس تهاد دادسراست. زیرا با این کار مراجع قضائی با ارجاع آن قسم از دعاوی به دادسرا که نیازمند تحقیقات اولیه هستند رسیدگی هموارتری را پیش رو خواهند داشت. نهاد دادسرا تا سال 73 در نظام قضائی کشور وجود داشت. اما در این سال با هدف دسترسی سریع تر و آسان تر مردم به قاضی حذف گردید ولی مجددا در سال 82 تاسیس شد.

راه حلی که در برخی موارد دیگر در کاهش بار ازدحام مراجع قضائی می تواند راه گشا باشد، مراجعه به ادارات ثبت اسناد شهرستان ها جهت اجرای مفاد اسناد رسمی است. چرا که برای مثال می توان وجه چک را از طریق ادارات ثبت به اجرا گذاشت، اجاره نامه های تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی را از طریق ادارات ثبت پیگیری نموده و برای مستاجر حکم تخلیه دریافت نمود و...

البته استفاده از وکیل حتی اگر به صورت دریافت مشاوره نیز باشد، می تواند از مراجعات مکرر به مراجع قضائی برای اموری نظیر تشکیل پرونده و.... بکاهد.